ကယန္း (ပေဒါင္) လူမ်ိဳးတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့စ႐ိုက္

(မုိးမခ)

၂၀၁၃ခုႏွစ္ မတ္လ ၂၈ရက္မွ ၃ဝ ရက္ေန႕အထိ မေလးရွားႏိုင္ငံ၊ ဆာယာဝတ္ၿမိဳ႕၌ က်င္းပျပဳလုပ္ ခဲ့သည့္ အာဆီယံ ႐ုပ္ရွင္ပြဲေတာ္တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံမွ “ကယန္းအလွ” ဇာတ္ကားျဖင့္ ယွဥ္ၿပိဳင္ခဲ့ရာ ၿပိဳင္ပြဲဝင္ ဇာတ္ကားေပါင္းမ်ားစြာထဲမွ Special Juror’s Award ဆုရရွိခဲ့သည္။ အဆိုပါဇာတ္ကားမွာ ကယန္းလူမ်ိဳးတို႕၏ ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့စ႐ိုက္ ဘဝျဖတ္သန္းမႈပုံရိပ္ႏွင့္ လူကုန္ကူးမႈ၏သားေကာင္ျဖစ္ၾကရသည့္ ကယန္းအမ်ိဳးသမီး ေလးမ်ား၏ အေၾကာင္းကို အေျခခံ၍ ရိုက္ကူးထားသည့္ ဇာတ္ကားျဖစ္သည္။

ယင္းဇာတ္ကားကို ဒါရိုက္တာေအာင္ကိုလတ္က ထုတ္လုပ္သူႏွင့္ ဒါရိုက္တာအျဖစ္လည္းေကာင္း၊ ဇာတ္ညႊန္းဖန္တီးသူႏွင့္ တြဲဖက္ထုတ္ လုပ္သူအျဖစ္ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသား Mr. Heclon Carosso တို႕ကလည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၿပီး ႏြယ္နီဝင္း၊ ႏွင္းပိုင္ႏွင့္ ရို႕စ္ေမရီတို႕က အဓိက သရုပ္ေဆာင္အျဖစ္ ပါဝင္ထားၾကသည္။

ဇာတ္ကားကို ၂၀၀၈ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလမွစ၍ ဧၿပီလအထိ ကယားျပည္နယ္သို႕ သြားေရာက္၍ ကယန္း (ပေဒါင္) လူမ်ိဳးစုတို႕၏ဘဝကို ကြင္း ဆင္းေလ့လာကာ ပုံေဖာ္႐ိုက္ကူးထားသည္။

အဆိုပါဇာတ္ကားကို ရိုက္ကူးခဲ့ေသာ ဒါရိုက္တာေအာင္ကိုလတ္က “ကယန္းအလွဇာတ္ကားဟာ ေနာက္ဆုံးအဆင့္ ဇကာတင္ ၆ကားထဲမွ ေရြးခ်ယ္ခံခဲ့ရၿပီး အေကာင္းဆုံးဓါတ္ပုံဆုႏွင့္ အေကာင္းဆုံး အမ်ိဳးသမီးဇာတ္ပို႕ဆုအတြက္ ဇကာတင္ စာရင္းထဲ အေရြးခံထားခဲ့ရာက ေနာက္ဆုံးအဆင့္မွာ ျပဳတ္က်သြားခဲ့ တာေၾကာင့္ ဆုမရေတာ့ဘူးလို႕ ထင္မွတ္ထားရာက ဒိုင္လူႀကီးေတြ အႀကိဳက္ဆုံး ဇာတ္ကားဆုကို အမွတ္မထင္ ရရွိခဲ့တာေၾကာင့္ အတိုင္းမသိ ေပ်ာ္ရႊင္ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္” ဟူ၍ ျပန္လည္ေျပာျပသည္။ တြဲဖက္ ဒါရို္က္တာ Mr. Heclon Carosso ကလည္း “ကယန္းအလွ ဇာတ္ကားအတြက္ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ကတည္းက ျပင္ဆင္ခဲ့ၿပီး အင္တာနက္မွာ လိုအပ္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ ရွာေဖြခဲ့ပါတယ္ ဆိုေပမဲ့ တကယ္တမ္းၾကေတာ့ အခ်က္အလက္ေတြက ထင္သေလာက္ရွာလို႕မရခဲ့ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္မွာ ကယန္းေဒသကို ကိုယ္တိုင္သြားၿပီး ကယန္းလူမ်ိဳးစုေတြနဲ႕ ေတြ႕ဆုံအင္တာဗ်ဴးလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ကယန္းအမ်ိဳး သမီးေလးေတြရဲ႕ ဘဝဓေလ့ကို အေသးစိတ္ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္ၾကမွပဲ အၿပီးသတ္ ဇာတ္ညႊန္းေရးသားႏိုင္ၿပီး ရိုက္ကူးႏိုင္ပါ ေတာ့တယ္” ဟူ၍ ေျပာျပခဲ့သည္။

● ကယန္းတို႔ ေဒသ

ကယန္းလူမ်ိဳးတို႕သည္ ေရႊလည္တိုင္ေဖာ့ဖေယာင္း ေပ်ာ့ေပ်ာ့ေျပာင္းတြင္ ေၾကးဝါကြင္းမ်ား အဆင့္ဆင့္ ဝတ္ၿပီး လက္ႏွစ္ဖက္၊ ေျခႏွစ္ဖက္တြင္လည္း အလားတူ ေၾကးကြင္းမ်ား ဆင္ယင္တက္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ျမန္မာတို႕က ယင္းတို႕ကို ပေဒါင္ဟု ေခၚၾကေသာ္လည္း ရွမ္းတို႕ကမူ၎တို႕ကို “ယန္ေခၚေတာင္း” ဟူေခၚၾက သည္။ အဓိပၸါယ္မွာ ရွမ္းဘာသာျဖင့္ “ေၾကးကြင္းစြပ္ကရင္” ဟု အနက္ရသည္။ ကယန္းေခၚ ပေဒါင္တို႕သည္ သူတို႕ကို သူတို႕ “ကယန္း” ဟုသာ ေခၚေဝၚၾကသည္။ ကယန္းတို႕သည္ ကယားလူမ်ိဳးစု အုပ္စု၌ ပါဝင္၍ ကဲ့ခို၊ ယင္းေဘာ္၊ မ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားတြင္ ပါဝင္ၾကသည္။ ကယန္းတို႕သည္ ရွမ္းျပည္နယ္ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ကယားျပည္ နယ္တို႕တြင္အႏွံ႕အျပားေနထိုင္ၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ ကယားျပည္နယ္ အေနာက္ပိုင္း လြိဳင္ေကာ္ၿမိဳ႕နယ္ႏွင့္ ဒီလာဆိုးၿမိဳ႕နယ္၊ ရွမ္းျပည္နယ္ မိုးၿဗဲနယ္တို႕တြင္ အမ်ားဆုံးေနထိုင္ၾကသည္။

● ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့စရိုက္

ပေဒါင္ေခၚ ကယန္းတို႕သည္ အျခားလူမ်ိဳးတို႕ႏွင့္ ေရာေႏွာေနထိုင္ေလ့မရွိၾကေပ။ သူတို႕မ်ိဳးႏြယ္စုျခင္း သာ အုပ္စုဖြဲ႕ၿပီး ရြာတည္၍ ေနထိုင္ေလ့ရွိၾကသည္။ ေအးခ်မ္းစြာေနလိုစိတ္ရွိသည့္ အေလ်ာက္ ရန္သူမ်ား အလြယ္တကူ မဝင္ေရာက္ မေႏွာက္ယွက္ႏိုင္သည့္ ေတာင္ေပၚေဒသမ်ားကို ေရြးခ်ယ္ေနထိုင္ေလ့ရွိၾကသည္။ အျခားသူမ်ားႏွင့္လည္း လက္ထပ္ေသြးေႏွာျခင္း မျပဳၾကေခ်။ ရိုးသား၍ စိတ္ ထားေျဖာင့္ေသာ တိုင္းရင္းသားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ကယန္းအမ်ိဳးသမီးတို႕ ေၾကးေခြဆင္ယဥ္မႈ ေပၚေပါက္လာပုံႏွင့္ ပတ္သတ္၍ ကယန္းတို႕၏ ယုံၾကည္ယူခ်က္မွာ ႏွစ္မ်ိဳးရွိေလသည္။ ပထမ ယူဆခ်က္မွာ -

 

ကယန္းလူမ်ိဳးတို႕သည္ နဂါးအႏြယ္ျဖစ္သည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ကယားလူမ်ိဳးတို႕က မိမိတို႕သည္ ကိႏၷရာမ်ိဳးမွ ဆင္းသက္လာသည္ဟု ယုံၾကည္ယူဆၿပီး ကိႏၷရာငွက္၏ ေျခေထာက္အသြင္တူရန္ သစ္ေစးသုတ္ ႀကိဳးေခြကို ဒူးတြင္ပတ္ထားသည့္ နည္းတူ ကယန္းတို႕သည္လည္း နဂါးႏြယ္ျဖစ္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကသျဖင့္ လည္ပင္းႏွင့္ေျခတို႕တြင္ နဂါးရစ္သဖြယ္ေၾကးေခြမ်ား စြပ္ၾကသည္ဟု ဆိုေလသည္။ ဤယူဆခ်က္ မွာ အခ်ိဳ႕ေသာ ကယန္းတို႕၏ ယူဆခ်က္ပင္ျဖစ္ေလသည္။

ဒုတိယယူဆခ်က္မွာ ကယန္းတို႕အမ်ားဆုံးယုံၾကည္ၿပီး ေျပာဆိုေလ့ရွိသည့္ ေရွးေဟာင္းပုံျပင္ကေလးျဖစ္ေလသည္။ ထိုပုံျပင္တြင္လာ သည္ ကား-

ကယန္းတို႕သည္ အျခားလူမ်ိဳးမ်ားနည္းတူ ျမန္မာျပည္တိုင္းသုိ႕ ေျမာက္ဘက္မွ ဝင္ေရာက္လာ ၾကသည္။ ေရၾကည္ရာ ျမက္ႏုရာ အရပ္ေဒသကို ရွာေဖြရင္း ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း ေတာင္ဘက္သို႕ ဆင္းလာၾကရာမွ ဧရာဝတီျမစ္ဝကၽြန္းေပၚသို႕ ေရာက္ရွိလာၾကေလ သည္။ ျမစ္ဝကၽြန္းေပၚရွိၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕တြင္ ကယန္းတို႕သည္ ေရႊေစတီတစ္ဆူကို ေတြ႕ရွိၾကသည္။ ယင္းေရႊေစတီသည္ အစကနဦးတြင္ မိႈကဲ့သုိ႕ ေျမမွ ထူးျခားစြာေပၚလာျခင္းျဖစ္သည္။ ကယန္းတို႕သည္ ထိုထြက္လာေသာမႈိကို ေတာင္းျဖင့္အုပ္ထားၾက၏။ ေနာက္တစ္ေန႕တြင္ ထိုမႈိသည္ႀကီးလာသျဖင့္ ယခင္ထက္ အရြယ္အစားႀကီးေသာေတာင္းျဖင့္အုပ္ထားရျပန္ သည္။ ေနာက္ေန႕တြင္လည္း ပို၍ပို၍ႀကီးမားလာသျဖင့္ ပိုႀကီးမားေသာ ေတာင္းျဖင့္ အုပ္ထားၾကရ ျပန္ေလသည္။ ဤသို႕ျဖင့္ တစ္ေန႕တစ္ျခား ႀကီးမားျမင့္တက္လာရာ ေနာက္ဆုံးတြင္ ေရႊေစတီျဖစ္လာသည္။ ထိုအခါ ကယန္းတို႕သည္ မိမိတို႕သာ ပိုင္ဆိုင္သူျဖစ္ေၾကာင္း သိသာေစရန္ ေရႊေစတီ၏ ပတ္လည္၌ ဝါးထိပ္တြင္ သစ္ရြက္ထုပ္မ်ား ျပဳလုပ္၍ စိုက္ထားေလသည္။

ယင္းေရႊေစတီကို ရွမ္းလူမ်ိဳးမ်ားက ကေလးရွိေသာအခါ ေစတီ၏ ပတ္လည္တြင္ တုတ္မ်ားစိုက္၍ အမွတ္အသား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကျပန္သည္။ ဗမာမ်ား ေတြ႕ရွိၾကျပန္ေသာအခါ ေစတီ၏ အနီး၌ ေက်ာက္တိုင္စိုက္ထူ ခဲ့ျခင္းျဖင့္ ပိုင္ရွင္အမွတ္အသား ျဖစ္ခဲ့ၾကျပန္သည္။

တေန႕တြင္ ကယန္းတို႕သည္ ေအာင္ပြဲအခမ္းအနားက်င္းပျပဳလုပ္၍ ဗမာႏွင့္ရွမ္းတို႕ကို ဖိတ္ၾကားကာ ထမင္းေကၽြးၾကသည္။ ေအာင္ပြဲအခမ္း အနားတြင္ ကယန္းမ်ား ေပ်ာ္ရႊင္ၾကသျဖင့္ သီဆိုကခုန္ၾကသည္။ ထိုအခါ ဗမာႏွင့္ရွမ္းတို႕က “အဘယ္ေၾကာင့္ေအာင္ပြဲခံရသနည္း” ဟု ေမးျမန္းရာ ေရႊေစတီကိုေတြ႕ရွိရသျဖင့္ ဝမ္းသာ၍ ေအာင္ပြဲခံေၾကာင္း ယင္းေရႊေစတီကို နတ္ေပး၍သာရေၾကာင္း ကယန္းတို႕က ေျပာျပသည္။ ထိုအခါ ရွမ္းမ်ားက မိမိတို႕သာ ယင္းေရႊေစတီကို ဦးစြာေတြ႕ရွိသျဖင့္ တုတ္မ်ား အမွတ္အသားျပဳ၍ စိုက္ထူထားခဲ့ေၾကာင္း ေျပာျပသည္။ ဗမာမ်ားကလည္း မိမိတို႕သာ ဦးစြာပထမ ေတြ႕ရွိသူမ်ားျဖစ္၍ ေစတီအနီးတြင္ ေက်ာက္တိုင္စိုက္ထူထားေၾကာင္းေျပာ ဆိုခဲ့ျပန္သည္။ ကယန္းတို႕ကလည္း မိမိသည္သာ ဤေရႊေစတီကို ဦးစြာပထမေတြ႕ရွိေၾကာင္း ေစတီေနရာသို႔သြားၾကည္လွ်င ္မိမိတို႔စိုက္ခဲ့သည့္ သစ္ရြက္ ထုပ္မ်ားက ိုေတြ႕ရွိရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း    ေျပာဆိုေလသည္၊၊   ဤသို႔ျဖင့္ အျငင္းပြားရာမွ ေနာက္ဆံုးတြင္ ေရႊေစတီကို သြားေရာက္ၾကည္႐ႈရန္ သေဘာတူခဲ့ၾကသည္။

ထိုေနာက္ ေနာက္တစ္ေန႔တြင္ ကယန္း၊ရွမ္းႏွင့္ဗမာတို႔သည္ သြားေရာက္ၾကည္ရႈေသာအခါ ဗမာတို႔စိုက္ထူခဲ့ေသာ ေက်ာက္တိုင္ကိုသာေတြ႕ရသည္။ ထိုအခါကယန္းတို႔က မိမိတိုအမွန္ပင္စိုက္ခဲ့ေသာ သစ္ရြက္မ်ားသည္ မီးေလာင္၍ပ်ုက္ဆီးကုန္ၿပီးသာျဖစ္ရမည္။ သို႔ေသာ္ဦးစြာပထမေရႊေစတီကို ေတြသူမွာ မိမိတို႔သာျဖစ္ေၾကာင္းေျပာဆိုေလသည္။ ရွမ္းတို႔ကလည္းမိမိတို႔သည္ အမွန္ပင္တုက္မ်ားစိုက္ထူခဲ့ေၾကာင္း ထိုတုက္မ်ားကို မီးေလာင္၍သာျဖစ္ရမည္ဟုဆိုျပန္သည္။

 

ဤသို႔ျဖင့္ ေနာက္ဆံုးတြင္ေရႊေစတီတြင္ အဓိ႒ာန္ျပဳၾကရန္ သေဘာတူညီၾကၿပီး“ဤေရႊေစတီကို ပထမ ဦးစြာေတြ႕သူဘတ္သို႔သာ ေစတီဦးညြတ္ပါေစသား”ဟူ၍ အဓိဠာန္ျပဳလိုက္ရာ ေရႊေစတီကိုဦးစြာေတြ႕ရွိသူ အစစ္အမွန္ျဖစ္သည့္ ကယန္းဘက္သို႕ ညႊတ္ေလသည္။ ထိုအခါ ရွမ္းႏွင့္ဗမာတို႕သည္ ခိုက္ရန္ျဖစ္ပြားၿပီး ေရႊေစတီလည္း ပ်က္စီးသြားခဲ့ရေလသည္။ ထိုအခါ ကယန္းတို႕သည္ ေရႊမ်ားခြာၿပီး မိမိတို႕အခ်င္းခ်င္း ေဝယူကာ ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသမွ ထြက္ခြာကာ ေျမာက္ဘက္သို႕ ဆန္တက္သြားၾကသည္။ ဤသို႕ျဖင့္ ေတာေတာင္ထူထပ္ ေပါမ်ားသည့္ ယခု၄င္းေနထိုင္ရာ ေဒသျဖစ္သည့္ ကယားျပည္နယ္တြင္ ေနထိုင္ၾကေလသည္။ ကယန္းအမ်ိဳးသားတို႕သည္ ေရႊေစတီမွရရွိလာေသာ ေရႊမ်ားကို အမဲလိုက္ရာသို႕လည္းေကာင္း၊ သစ္၀ါးခုတ္ရာ သုိ႕လည္းေကာင္း ယူေဆာင္သြားပါက ေပ်ာက္ရွသြားမည္ စိုးရိမ္သျဖင့္ မိမိတို႕၏ မိန္းမမ်ားထံ  အပ္ႏွံခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခါ ကယန္းအမ်ိဳးသမီးတို႕သည္ ေတာင္ယာသို႕လည္းေကာင္း၊ ေရခပ္ရာသို႕လည္းေကာင္း မိမိတို႕ လုပ္ငန္းခြင္သို႕ ယူေဆာင္ရလြယ္ကူေစရန္ ေရႊအေခြမ်ား ျပဳလုပ္၍ လည္ပင္းႏွင့္ ေျခတို႕တြင္ စြပ္ထားၾကေလသည္။ အလိုရွိသည့္အခါ ျဖတ္ယူ သုံးစြဲၾကေလသည္။ ကာလရွည္ေသာအခါ ယင္းေရႊေခြမ်ားသည္ ကယန္းတို႕၏ ဓေလ့ထုံးစံအရ ဝတ္ဆင္ရေသာ လည္ဝတ္တန္ဆာ၊ ေျခဝတ္တန္ဆာ မ်ား ျဖစ္၍လာေလသည္။ ေရႊေငြမ်ားမွလည္း တေျဖးေျဖး ေၾကးေခြမ်ား ေငြေခြမ်ား ျဖစ္လာေလသည္။

အထက္ပါပုံျပင္သည္ ကယားအမ်ိဳးသမီးတို႕၏ ေၾကးေခြဆင္ယင္မႈ မူလအစဟူ၍ အတိအက် မယူႏိုင္ ေသာ္လည္း အဆိုပါပုံျပင္သည္ ေၾကးေခြဆင္ယင္မႈႏွင့္ ဆပ္စပ္ေနသည္မွာ ထင္ရွားလွေပသည္။

● ေၾကးေခြစြပ္ဓေလ့

ေရွးအခါက ကယန္းအမ်ိဳးသမီးမ်ားသာမက အမ်ိဳးသားမ်ားပါ လည္ပင္းတြင္ ေၾကးေခြ ႏွစ္ဆင့္သုံးဆင့္ ဝတ္ဆင္ခဲ့ၾကသည္။ ယခုအခါတြင္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားသာ ဝတ္ဆင္ၾကေတာ့သည္။ ကယားအမ်ိဳးသမီးကေလးမ်ား ကို ငယ္စဥ္ကပင္ သူတို႕၏ မိဘမ်ားက လည္ပင္းတြင္ ေၾကးေခြစြပ္ေပးေလ့ရွိသည္။ ကယန္းအမ်ိဳးသမီးကေလး (၇)ႏွစ္အရြယ္တြင္ ေၾကးေခြ တစ္ေခြ ႏွစ္ေခြမွ်သာ စြပ္ေပးၾက၏။ အသက္(၁၂)ႏွစ္ အရြယ္သို႕ေရာက္လွ်င္ ေၾကးေခြအေဟာင္းကို ျဖဳတ္၍ ေလးေခြ ငါးေခြစြပ္ေပးၾကျပန္သည္။ အသက္(၁၆)ႏွစ္ (၁၇)ႏွစ္ အပ်ိဳဖ်န္းအရြယ္ သို႕ေရာက္ေသာအခါ အေဟာင္းေၾကးေခြမ်ားကို ျဖဳတ္ၿပီး အနည္းဆုံး ေၾကးေခြ (၉)ေခြမွ အေခြ (၂၀)မွ် ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ထိုေၾကးေခြမ်ားကိုလည္းေနာက္ထပ္မလဲေတာ့ဘဲ တစ္သက္လုံး ဝတ္ဆင္သြားၾကေလသည္။

လည္၀တ္ေၾကးေခြမ်ားသည္ အေခါင္းပြမ်ားသာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ထင္သေလာက္ မေလးပါ။ ေၾကးေခြမ်ားကို မဝတ္ဆင္မွီ လည္ပင္းတြင္ အခံအျဖစ္ အဝတ္ပတ္ၿပီးမွ်သာ ဝတ္ဆင္ၾကသည္။ ေၾကးေခြမ်ား သည္ လည္ပင္းအေပၚပိုင္းတြင္ က်ယ္ၿပီး အလည္ေလာက္တြင္ က်ဥ္း၍ လည္ပင္းအရင္းပိုင္းေရာက္ေသာအခါ က်ဥ္းသြားျပန္သည္။ ပုံသ႑ာန္အားျဖင့္ ျပရလွ်င္ သစ္သားလက္ေထာင္းဆုံ သ႑ာန္ႏွင့္ တူေလသည္။ ေၾကးေခြမ်ားသည္ အလုံးျဖစ္ၿပီး အေခြတိုင္းတြင္အဟကေလးမ်ားရွိသည္။ ေၾကးေခြမ်ားျဖဳတ္ခ်င္သည့္အခါတြင္ ၎အဟကေလးမ်ားကို က်ယ္ေအာင္ ဟၿပီးမွ ျဖဳတ္ရေလသည္။ ယင္းေၾကးေခြမ်ားကို ကယန္း ပန္းထိမ္ ဆရာ မ်ားသည္ သြန္းလုပ္တက္သည္။ သူတို႕သာ ျဖဳတ္တတ္၊ ဝတ္ဆင္တတ္သည္။ ျဖဳတ္ရာတြင္လည္း စနစ္မက် ပါက ဝတ္ဆင္ထားသူကို အႏၱရာယ္ျဖစ္ေစႏိုင္ေလသည္။

ကယန္းအမ်ိဳးသမီးတို႕သည္ လည္ပင္း၌သာ ေၾကးေခြမ်ားကို ဝတ္ဆင္ၾကသည္မဟုတ္။ ဒူးေအာက္၊ ေျခသလုံးႏွင့္ ေျခမ်က္ေစ့ အေပၚပိုင္းတို႕တြင္လည္း ဝတ္ဆင္ၾကသည္။

 

● လူမႈေရးဘဝ 

ကယန္းေခၚ ပေဒါင္မိသားစုတြင္ ဖခင္သည္ အိမ္ေထာင္ဦးစီးျဖစ္သည္။ သို႕ေသာ္ အိမ္ေထာင္မႈတြင္ မိခင္ႏွင့္တကြ မိန္းမမ်ားကလည္း သူ႕ေနရာႏွင့္သူ ေနရာေပးျခင္းခံရသည္။ အရိုက္အရာ ဆက္ခံမႈႏွင့္ အေမြ ဆက္ခံမႈတြင္ သားေယာက်ၤားေလး သို႕မဟုတ္ လင္ေယာက်ၤားဘက္မွ ေယာက်ၤားေဆြမ်ိဳးမ်ားကသာ ဆက္ခံခြင့္ရွိသည္။ သမီးမိန္းကေလးကို သူစိမ္းပိုင္ဟု ယူဆၾကသည္။ အိမ္ေထာင္က်လွ်င္ ေရာင္ေနာက္ ဆံထုံး ပါရသျဖင့္ သူတပါးေဆြမ်ိဳးအိမ္သို႕ လိုက္ပါ ေနထိုင္ရေသာေၾကာင့္ ဖခင္မ်ိဳးရိုးကို ဆက္ခံမည့္သူ မဟုတ္ေသာ ေၾကာင့္ အရိုက္အရာနွင့္ အေမြ မခံထိုက္ဟု ယူဆၾကသည္။

အေမြခြဲရာတြင္လည္း အႀကီးဆုံးသားမ်ားကအမ်ားဆုံး ရသင့္သည္ဟု အစဥ္အလာရွိေသာ္လည္း ဖခင္၏ အလိုက်သာ အေမြ ခြဲေပးနိုင္သည္။ သားလတ္မ်ားမွာ အေမြမရပဲ ျဖစ္သျဖင့္ “သားလတ္သည္ အိုးကြဲမ်ားသာ ရသည္” ဟူ၍ ပေဒါင္စကားပုံပင္ရွိသည္။ သားလတ္သည္ အေမြရ သားႀကီး၊ သားေထြးမ်ား၏ လက္ေဝခံမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ မုဆိုးမသည္ ေယာကၤ်ား၏ အေမြကို မရရွိေခ်။ ေယာကၤ်ားဘက္မွ ညီ၊ တူ ၊ ဦးေလး တစ္ဦးဦးကသာ ရရွိသည္။ သို႕ေသာ္ မုဆိုးမ ဘ၀တြင္ ရွိစဥ္ကာလပတ္လုံး မုဆိုးမ မိသားစုကို ေယာကၤ်ား၏ ေဆြမ်ိဳးမ်ားက ကူညီေစာင့္ေရွာက္ ေကၽြးေမြးထားရသည္။ မုဆိုးမႏွင့္ တစ္လင္ကြာတို႕သည္ ေနာက္ထပ္ အိမ္ေထာင္ျပဳခြင့္ရွိသည္။ ယခင္ေယာကၤ်ားႏွင့္ရေသာ သားမ်ားကို ေဆြမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ ထားရစ္ခဲ့ ရသည္။ သမီးမ်ားကိုသာ ေခၚယူသြားပိုင္ခြင့္ရွိသည္။

ကယန္းတို႕သည္ လက္ထပ္မဂၤလာျပဳလုပ္ရာတြင္လည္း ကုန္က်စရိတ္ကို ေယာကၤ်ားေလးဘက္မွပို၍ အကုန္အက်ခံရသည္။ အေကၽြးအေမြးကို ပထမဆုံး မိန္းကေလးအိမ္တြင္ က်င္းပျပဳလုပ္သည္။ ေန႕လည္စာကို မိန္းကေလး ေဆြမ်ိဳးမ်ားကို သာ ေကၽြးေမြးၾကသည္။ ေယာကၤ်ားေလးအိမ္တြင္လည္း ေယာကၤ်ားေလး၏ ေဆြမ်ိဳးမ်ားကို ဖိတ္၍ ေကၽြးေမြးၾကသည္။ ညေနပိုင္းတြင္ သတို႕သမီးကို သတို႕သားအိမ္သို႕ အိုးစည္ဗုံေမာင္း မ်ားတီး၍ လိုက္လံပို႕ေဆာင္ေပးၾကသည္။ ထိုအခါ သတို႕သားအိမ္မွ ဧည့္သည္မ်ားကို ဧည့္ခံရျပန္သည္။ လက္ထပ္ပြဲတြင္ မိန္းကေလးနွင့္ ေယာကၤ်ားေလးဘက္မွ သက္ေသႏွစ္ေယာက္စီမွ ကတိသစၥာဆိုၾကရသည္။ မိန္းကေလးက သစၥာေဖာက္ဖ်က္လွ်င္ မဂၤလာပြဲ ကုန္က်စရိတ္မ်ားကို ျပန္ေလ်ာ္ေပးရသည္။

● ရုိးရာယုံၾကည္မႈ

ကယန္းတို႕သည္ နတ္ကို လြန္စြာယုံၾကည္ကိုးစားၾကသည္။ မည္သည့္အမႈကိစၥတြင္မဆို နတ္ပူေဇာ္ ပသပြဲမ်ား က်င္းပျပဳလုပ္ေပးၾကသည္။ မိုးဦးက်တြင္ ပထမဆုံးအႀကိမ္ အမဲလိုက္သည့္အခါ၌လည္းေကာင္း၊ စပါးပ်ိဳးက်ဲသည့္အခါ၌လည္းေကာင္း ကယန္းတို႕သည္ ရိုးရာနတ္ကို ပူေဇာ္ပသေလ့ရွိသည္။ ပူေဇာ္ရာ၌ မည္သည့္အေကာင္ႏွင့္ ပူေဇာ္ရမည္ကိုလည္း နတ္ထိန္းကို ေခၚၿပီး ၾကက္ရုိးထိုး၍လည္းေကာင္း၊ ႏွီးခ်ဳိး၍ လည္ေကာင္း ေမးျမန္းၾကသည္။ ေဟာကိန္းေပၚမူတည္၍ ဝက္ သို႕မဟုတ္ ၾကက္ျဖင့္ ပူေဇာ္၍ အသားမ်ားကို ေယာကၤ်ားမ်ားသာ စားေသာက္ရသည္။ ထိုအသားကို စားျခင္းအားျဖင့္ အရာအားလုံး သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္သြား သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကေလသည္။ အိမ္ေဆာက္ရန္၊ ေျမေနရာ ေရြးခ်ယ္ရာ၌လည္း နတ္ေမးသည့္ ဓေလ့ရွိသည္။

 

ကယန္းတို႕သည္ မက်န္းမမာျဖစ္လွ်င္လည္း နတ္ဖမ္းစားသည္ဟု အယူရွိၿပီးလွ်င္ နတ္ဆရာ ညႊန္ၾကား သည့္အတိုင္း ေတာေစာင့္နတ္၊ ေတာင္ေစာင့္နတ္မ်ားကို အသားစိမ္း၊ ကြမ္း၊ ေခါင္ရည္တို႕ျဖင့္ ပူေဇာ္၍ က်န္းမာ ေစရန္ ဆုေတာင္းၾကသည္။ ပူေဇာ္ပြဲကို အိမ္တြင္း၌ ျဖစ္ေစ အိမ္အျပင္၌ျဖစ္ေစ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည္။

ကယန္းတို႕သည္ ေနာင္တမလြန္ဘဝ ရွိသည္ဟုလည္း ယုံၾကည္ၾကသည္။ ေရွးအခါက ေသဆုံးသူ အတြက္ေနာင္တမလြန္ ဘ၀တြင္ သုံးစြဲရန္ ၎အသက္ရွင္စဥ္က အသုံးျပဳခဲ့ေသာ အိုးမ်ား၊ ဓါးမမ်ား၊ ေပါက္ျပား မ်ားကိုပါ အေခါင္းထဲသို႕ ထည့္ေပးေလ့ရွိၾကသည္။ အခ်ိဳ႕က ေသသူ၏ ပါးစပ္ထဲသို႕ ေငြအေၾကြေစ့ ထည့္ေပး ေလ့ရွိသည္။ ေသသူနတ္ျပည္သြားလွ်င္ ဝင္ေၾကးေတာင္းေသာအခါ ေပးရန္ျဖစ္သည္။ သို႕မွသာ နတ္ပြဲသဘင္ သို႕ ေရာက္ႏိုင္မည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ေသဆုံးသူသည္ ပိတ္လိုက္ဖြင့္လိုက္ ရွိေနေသာ္ တံတားကို ျဖတ္ေက်ာ္ ရသည္ဟုလည္း ယုံၾကည္ၾကသည္။ အကုသိုလ္ မ်ားသူသည္ ထိုတံတားကို မေက်ာ္ႏိုင္ပဲ တံတားေအာက္သို႕ က်ေရာက္သြားလိမ့္မည္။ေကာင္းမႈကုသိုလ္ ျပဳခဲ့သူဆိုလွ်င္တံတားကို ေက်ာ္ၿပီး နတ္ျပည္သို႕ေရာက္လိမ့္မည္ဟု ယုံၾကည္ၾကသည္။ နတ္ျပည္သုိ႕သြားရာ လမ္းတစ္ေလွ်ာက္လုံးသည္ သဲကႏၱာရျဖစ္ၿပီး ဆူးမ်ားရွိေသာလမ္း ကို ေငြဖိနပ္ျဖင့္သာ ေလွ်ာက္ႏိုင္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ေငြဖိနပ္ျပဳလုပ္၍ စီးႏိုင္ေစရန္ ေငြဒဂၤါးမ်ားကိုလည္း ေသသူ ျမွဳပ္ႏွံရာတြင္ ထည့္ေပးေလ့ရွိသည္။ ၾကက္ငယ္တစ္ေကာင္ကို သတ္ၿပီး အေခါင္းထဲသို႕ ထည့္ေပးျခင္းမွာ ၾကက္ က ေသသူကို လမ္းမွ ဆူးမ်ား ရွင္းလင္းေပးရန္ႏွင့္ အေမွာင္ထဲတြင္ လမ္းျပရန္ ျဖစ္ေလသည္။

ကယန္းတို႕သည္ အတိတ္နမိတ္ကိုလည္း ေကာက္ေလ့ရွိသည္။ လမ္းခရီးသြားရာတြင္ ေျမြေတြ႕ပါက အဆိုပါေျမြသည္ ညာဘက္မွ ဘယ္ဘက္သို႕ျဖတ္ကူးလွ်င္ လာဘ္ေကာင္းသည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ဘယ္ဘက္ မွ ညာဘက္သို႕ျဖတ္ကူးလွ်င္မေကာင္းဟု ယူဆၾကသည္။ ေခ်(ဂ်ီ)ေကာင္သည္ ဘယ္ဘက္မွ ညာဘက္သို႕ ျဖတ္ေျပးသြားလွ်င္ လုံးဝ လာဘ္မေကာင္းသျဖင့္ ခရီးသြားသူသည္ လုံးဝ ဆက္မသြားပဲ အိမ္ျပန္လာရသည္။

နာေရးကိစၥမ်ားတြင္လည္း လိုက္နာရမည့္ ဓေလ့ထုံးစံမ်ားရွိသည္။ ရြာတြင္ အသုဘရွိပါက မသာကိစၥၿပီး သည္အထိ ေတာင္ယာလုပ္ျခင္း၊ အမဲလိုက္ျခင္း၊ ေတာခုတ္ျခင္း လုံးဝ မျပဳလုပ္ရေခ်။ မသာကိစၥကို ဝုိင္းဝန္း ကူညီေစရန္ ျဖစ္ဟန္ရွိသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ အိမ္တိုင္းမွ ေငြ သို႕မဟုတ္ ေကာက္ပဲသီးႏွံ၊ ေခါင္ရည္ တို႕ကို အသုဘအိမ္သုိ႕ေပးလွဴရသည္။ အသုဘအိမ္တြင္ မသာထမင္းကို ေကၽြးရာ၌လည္း ကၽြဲႏြားတို႕ကို သတ္၍ နတ္ပူေဇာ္ၿပီးမွ ဧည့္ပရိတ္သတ္ကို ေကၽြးေမြးရသည္။ ညအခ်ိန္တြင္ လူငယ္မ်ားက ဝါးညွပ္အကကို ကၿပီးလွ်င္ ေသသူအား ဆုေတာင္းသီခ်င္းမ်ား သီဆိုေလ့ရွိၾကသည္။ ေနာက္တစ္ေန႕တြင္ ရြာျပင္သခႋ်ဳင္းသုိ႕ ပုိ႕ေဆာင္ သၿဂႋဳဟ္ၾကသည္။

● စိုက္ပ်ိဳးေရး

စိုက္ပ်ိဳးေရး သည္သာလွ်င္ ကယန္းတို႕၏ အဓိက အသက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္းျဖစ္သည္။ ေတာင္ယာ စပါး လူးဆပ္၊ ႏွမ္းေျပာင္း၊ ပဲ၊ ဂ်ံဳ အမ်ိဳးမ်ိဳး တို႕ကို ေတာင္ယာမ်ားတြင္လည္းေကာင္း၊ ၾကက္သြန္ျဖဴ၊ ၾကက္သြန္နီ၊ အာလူး၊ ဗူး၊သခြား၊ ဖရုံ၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ ငရုတ္၊ ကန္စြန္းဥ၊ ပိန္းဥ၊ ဂ်င္း တို႕ကို ျခံမ်ားတြင္လည္းေကာင္း၊ လိေမၼာ္၊ သံပုရာ၊ နာနတ္၊ ေကာ္ဖီ၊ ငွက္ေပ်ာ၊ သနပ္ဖက္တို႕ကို ဥယ်ာဥ္မ်ားတြင္လည္းေကာင္း၊ လူ၏ လုပ္အားကို အသုံးျပဳ၍ စိုက္ပ်ိဳးၾကသည္။ ကယန္းတို႕သည္ အလုပ္လုပ္ရာတြင္ ဇြဲေကာင္း၍ သန္မာ ထြားက်ိဳင္းသူမ်ား ျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ေတာင္ယာလုပ္ငန္း ကၽြမ္းက်င္လိမၼာၾကသည္။

ထို႕ေၾကာင့္“ေရႊရိုး”ကေလာင္အမည္ခံ အဂၤလိပ္စာေရးဆရာႀကီး ဆာေဂ်ာ့စေကာ့(Sir George Scott) က -

“သူတို႕ဟာ ဇြဲနပဲနဲ႕ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရးကို လုပ္ကိုၾကသူမ်ားျဖစ္တယ္။ သူတို႕ဟာ အျမင့္ေပ(၃ဝဝဝ) ႏွင့္ (၄ဝဝဝ)ၾကားရွိ ေတာင္ေပၚေဒသတြင္ ေနထိုင္၍ ေလွခါးထစ္မ်ား ျပဳလုပ္ကာ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရး ျပဳလုပ္ ၾကတယ္။ ပေဒါင္ေခၚ ကယန္းေဒသက လမ္းေတြဟာ တစ္ေျဖာင့္တည္းရွိတာမို႕ အျခား ေတာင္ေပၚခရီးသြား တိုင္းရင္းသားမ်ားက ပေဒါင္တို႕ ေဖာက္လုပ္ထားေသာ လမ္းမ်ားကို ႏွစ္သက္သေဘာၾက၍ ခ်ီးက်ဴးၾကတယ္။ ပေဒါင္တို႕ဟာ ေလ့က်င့္ထားတဲ့ ေခြးေတြနဲ႕လဲ အမဲလိုက္တတ္ၾကတယ္။ အလြန္ေဖာ္ေရႊေသာ တိုင္းရင္းသား မ်ား ျဖစ္ၾကတယ္” ဟူ၍ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထားခဲ့ေလသည္။ ကယန္းတို႕သည္ ကၽြဲႏြားဆိတ္ဝက္မ်ား ေမြးျမဴ ၾကေသာ္လည္း ႏို႕အသား သားေရထုတ္ယူေရးနဲ႕ နတ္ပူေဇာ္ပြဲမ်ား အတြက္သာ အဓိက သံုးၾကသည္။ ဝက္ႏွင့္ ၾကက္မ်ားကို အိမ္တိုင္းတြင္ ေမြးျမဴထားၾကသည္။

ေတာင္ယာအလုပ္သာမက ကယန္းအမ်ိဳးသမီးတို႕သည္ ငါးရက္တစ္ပတ္ေစ်းမ်ားသို႕ သြားေရာက္၍ ေတာင္ယာထြက္ သီးႏွံမ်ားကို ေရာင္းခ်ၾကသည္။ အျပန္တြင္ အိမ္အတြက္ လိုအပ္ေသာ အသုံးအေဆာင္ ပစၥည္းမ်ားကို ၀ယ္ယူၾကသည္။

● တံခြန္တိုင္ပြဲေတာ္

တံခြန္တိုင္ပြဲေတာ္ကို ကယန္းအမ်ိဳးသားတို႕သည္ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည္။ ပြဲေတာ္က်င္းပ ရျခင္း၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ မိမိတို႕ေနထိုင္ရာ ေဒသဝန္းက်င္ စည္ပင္သာယာေရး၊ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ အဝဝ ေအာင္ျမင္ျဖစ္ေျမာက္ေရး၊ မိုးေလဝသမွန္ကန္ေရး၊ ေရာဂါဘယ ေဘးအႏၱရာယ္အမ်ိဳးမ်ိဳးမွ ကင္းရွင္းပ ေပ်ာက္ေရး၊ ရိုးရာယဥ္ေက်းမႈ ဆက္လက္ထိန္းသိမ္းေရး စသည္တို႕ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

တံခြန္တိုင္အတြက္ သစ္ေရြးရာတြင္လည္း ေျဖာင့္မတ္ေသာ သစ္ကိုေရြးၿပီး ခုတ္ရသည္။ သစ္ကို မခုတ္ မွီ နတ္ပူေဇာ္ရေသးသည္။ ထို႕ေနာက္ ကယားတို႕ကဲ့သို႕ လုိအပ္သည့္ ျပင္ဆင္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ၿပီးေနာက္ ေနာက္ တစ္ေန႕တြင္ တံခြန္တိုင္ကို စိုက္ထူၾကရသည္။ တံခြန္တိုင္ကို နံနက္ပိုင္းတြင္ ထူ၍ မြန္းတည့္ခ်ိန္မွ စၿပီး ဝုိင္းဖြဲ႕ ကၾကသည္။ တံခြန္တိုင္အေသးစားကုိ တစ္ရက္သာ က်င္းပၾကေသာ္လည္း၊ တံခြန္တိုင္ပြဲေတာ္ႀကီးကို သုံးရက္တိုင္တိုင္ က်င္းပၾကသည္။ ပြဲေတာ္သို႕ အနီးအနားရွိ ရြာမ်ားကိုပါ ဖိတ္၍ ထမင္း ေခါင္ရည္တို႕ျဖင့္ ဧည့္ခံ ေကၽြးေမြးကာ ေပ်ာ္ရႊင္စြာ စားေသာက္ၾကသည္။ တံခြန္တိုင္ပတ္လည္တြင္ အဖြဲ႕လိုက္ ဗံုေမာင္းတီး၍ ရိုးရာ အကမ်ား ကၾကသည္။

အျခား ရိုးရာပြဲတစ္ခုမွာ ဖုတ္ပြဲေခၚ သားသမီး ထြန္းကားပြဲရွိသည္။ သားသမီး ငါးေယာက္ ေျခာက္ေယာက္ရေသာအခါ စုေပါင္း၍ ျပဳလုပ္ေသာ ပြဲျဖစ္သည္။ ထိုပြဲတြင္ နတ္ပူေဇာ္၍ ကေလးမ်ားအတြက္ က်န္းမာ အသက္ရွည္ရန္ လူႀကီးမ်ားက ဆုေတာင္းေပးၾကသည္။ ကယန္းတို႕သည္ အိမ္သစ္တက္ပြဲမ်ားကို လည္း ျပဳလုပ္ၾကသည္။

ထို႕အျပင္ ၎လတြင္ ငွက္ႀကီးပြဲ သို႕မဟုတ္ ဟသၤာပြဲကိုလည္း က်င္းပၾကသည္။ သစ္သားတစ္တုံး တြင္ ငွက္ရုပ္တင္ၿပီးလွ်င္ တိုင္ထူကာ အတီးအမႈတ္တို႕ျဖင့္ သီဆို ကခုန္ၾကသည္။ ခရစ္ယာန္ဘာသာဝင္ ကယန္းတို႕သည္ ႏွစ္စဥ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၅ရက္ေန႕တြင္ ခရစၥမတ္ ပြဲေတာ္ကိုလည္း က်င္းပၾကသည္။ ပြဲေတာ္ကို ေလးငါးႏွစ္တစ္ႀကိမ္ အႀကီးအက်ယ္ က်င္းပၾကသည္။ ပြဲေတာ္ရက္အတြင္း ဘုရားရွစ္ခိုးေက်ာင္းတြင္ ရြာလုံးကၽြတ္ စုေဝးၿပီး ထမင္းႏွင့္ ေခါင္ရည္မ်ား စားေသာက္ကာ ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲမ်ား က်င္းပၾကသည္။ အျခား ရိုးရာ ပြဲတစ္ခုမွာ လူပ်ဳိေဂဟာတြင္ က်င္းပေသာ ပြဲျဖစ္သည္။ တစ္ႏွစ္တစ္ခါ အလုပ္သိမ္းခ်ိန္ျဖစ္ေသာ တေပါင္းလ သို႕မဟုတ္ တန္ခူးလမ်ားကို က်င္းပၾကသည္။ ရိုးရိုးအခ်ိန္တြင္ လူပ်ိဳေဂဟာသို႕ လာေရာက္ခြင့္မရွိေသာ္လည္း ပြဲေတာ္ရက္အတြင္းတြင္ လာေရာက္ႏိုင္ေပသည္။ ထိုပြဲ၌ မိန္းမပ်ိဳေလးမ်ားႏွင့္ ေယာကၤ်ားပ်ိဳေလးတို႕ ေတြ႕ဆုံ၍ ခ်စ္တင္းႏွီးေႏွာခြင့္ ရၾကေလသည္။

မည္သို႕ဆိုေစ ….. ကယန္းတို႕သည္ ရိုးသားျဖဴစင္၍ ေဖာ္ေရႊရက္ေရာ ၾကသည္။ ဧည့္သည္မ်ားကို လည္း ေကၽြးေမြးျပဳစုလိုေသာ ေစတနာ အျပည့္အ၀ရွိၿပီး မိမိတို႕အေပၚ စိတ္၀င္စားမႈရွိ၍ မိမိတို႕အေၾကာင္း ေလ့လာသူမ်ားကိုလည္း ေလးစားခ်စ္ခင္ၿပီး အတက္ႏိုင္ဆုံး အကူအညီေပးၾကသူမ်ားျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ကယန္းလူမ်ိဳးတို႕သည္ ေခတ္မွီပညာေရးတြင္ ပညာသင္ၾကားေန၍ တကၠသိုလ္ဘြဲ႕ရ ကယန္းလူငယ္မ်ားပင္ ေပၚထြန္းေနရာ အနာဂတ္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးအတြက္ အားတက္ဖြယ္ရာပင္ ျဖစ္ေနပါ ေတာ့သည္။

စားကိုး

၁) ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီ၊ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံ တိုင္းရင္းသားယဥ္ေက်းမႈရိုးရာဓေလ့ ထုံးစံမ်ား (ကယား) ပႀကိမ္ ၁၉၆၇။

၂) ေဒါက္တာခင္ေမာင္ညႊန္႕“ပေဒါင္” ေငြတာရီ မဂၢဇင္း မွတ္ ၁၂၁(၁၉၇၀၊ ဇူလိုင္လ) စာ ၈၄-၈၇။

၃) မၾကင္ၾကင္(ေျမာင္းျမ) “ေၾကးေခြဆင္တန္ဆာ” ျမန္စာဂုဏ္ မဂၢဇင္း၊ ၁၉၇၀။

၄) Major C.M. Enriquez, Race of Burma, Delhi: Manager of Publication, 1933